Hậu Hắc Học

Dưới ngòi bút sắc sảo và giọng văn hài hước, Lý Tôn Ngô đã vẽ nên một bức tranh hiện thực đầy mỉa mai, nơi mà đạo đức chỉ là thứ vỏ bọc giả tạo cho những mưu toan quyền lực, nơi quan hệ xã hội bị chi phối bởi thủ đoạn, cơ hội và sự xảo quyệt. Đúng như tên gọi, Hậu Hắc Học – học thuyết của những kẻ “đi cửa sau và mặt dày” – đã chỉ mặt đặt tên cho hàng loạt thói hư tật xấu mà xã hội đương thời dường như mặc nhiên chấp nhận.

Tác phẩm không chỉ là sự đả kích xã hội phong kiến mục ruỗng, mà còn là tấm gương phản chiếu chính chúng ta – những con người hiện đại vẫn còn không ít khi mắc kẹt trong lối tư duy lợi ích cá nhân, thích nghi bằng cách “thủ đoạn hóa” sự tồn tại. Chính điều đó đã khiến Hậu Hắc Học trở thành một hiện tượng đặc biệt. Nó gây ra sự kinh ngạc, kính sợ, thậm chí là tức giận trong những ngày đầu mới xuất hiện như một bản luận chiến ngầm chống lại tư tưởng đạo đức truyền thống. Và cũng chính vì vậy, mãi đến năm 1943 – sau nhiều thập niên lan truyền bí mật – Hậu Hắc Học mới được chính thức xuất bản và nhanh chóng được giới trí thức đương thời nhiệt liệt đón nhận.

Điểm đặc biệt của Hậu Hắc Học không nằm ở việc tác giả đơn thuần chỉ trích xã hội, mà ở chỗ ông xây dựng nên cả một “hệ tư tưởng đối lập” với chuẩn mực đạo đức truyền thống. Lý Tôn Ngô không hề che giấu ý định dựng lên một thứ “mô hình thực dụng” của hành xử xã hội: ai biết luồn lách, ai biết lợi dụng điểm yếu người khác, ai biết giả ngây giả dại… người đó mới là kẻ chiến thắng. Dù được viết ra trong bối cảnh lịch sử cụ thể, nhưng lối suy nghĩ “người khôn phải khéo giả ngu”, “lùi một bước để tiến ba bước” vẫn còn mang tính thời sự ở bất kỳ xã hội nào bị chi phối bởi quyền lực và quan hệ. Câu chữ của ông lạnh lùng, sắc bén nhưng lại đầy duyên ngầm châm biếm, khiến người đọc không khỏi vừa bật cười vừa rùng mình vì sự thật phơi bày quá thẳng thắn.

Không dừng lại ở phê phán xã hội, Lý Tôn Ngô còn đi xa hơn trong tham vọng lý giải bản chất của con người thông qua những công trình tiếp nối như Tâm lý và lực học, Tính linh và điện từ. Trong đó, ông cố gắng đưa ra một mô hình “vật lý hóa” hành vi con người, nơi mà ý chí và đạo đức chỉ là kết quả của sự tương tác giữa các “trường lực” tâm lý và hoàn cảnh xã hội. Dù những lập luận này còn gây tranh cãi, chúng vẫn cho thấy tầm nhìn sâu sắc và đầy thách thức của một trí thức không bằng lòng với các khuôn mẫu đạo đức truyền thống. Lý Tôn Ngô không chỉ viết để đả kích – ông viết để bóc trần và lý giải, bằng ngôn ngữ của tư duy lý tính và khoa học.

Ngày nay, Hậu Hắc Học không chỉ là một “kỳ thư” như giới học giả Trung Quốc ca ngợi, mà còn là một văn bản không thể bỏ qua với những ai quan tâm đến bản chất quyền lực, tâm lý xã hội, và sự thật trần trụi phía sau bức màn đạo đức. Đọc Hậu Hắc Học là một trải nghiệm vừa gây sốc, vừa gây nghiện – nó buộc ta phải soi gương nhìn lại chính mình, để hiểu rằng trong mỗi xã hội, lý tưởng và thực tế luôn tồn tại một khoảng cách mà chỉ sự hiểu biết – chứ không phải đạo đức đơn thuần – mới có thể giúp ta vượt qua.

Tường Vy